کاربرد WebGIS در شهرسازی: گامی به‌سوی تصمیم‌گیری هوشمند و مدیریت پایدار شهری
در دهه‌های اخیر، با گسترش فناوری‌های نوین اطلاعاتی، نیاز به سامانه‌های تعاملی و هوشمند در عرصه برنامه‌ریزی و مدیریت شهری بیش از پیش احساس می‌شود. در این میان، WebGIS یا سامانه‌ی اطلاعات جغرافیایی تحت وب، به عنوان یکی از ابزارهای تحول‌آفرین در برنامه‌ریزی شهری مطرح شده است. این سامانه‌ها با فراهم‌سازی بسترهای تعاملی برای تحلیل داده‌های مکانی و غیرمکانی، نقش بسزایی در تصمیم‌سازی، افزایش شفافیت و ارتقاء کارایی مدیریتی ایفا می‌کنند.
تعریف و قابلیت‌های WebGIS
WebGIS ترکیبی از فناوری‌های GIS و وب‌محور است که امکان ذخیره‌سازی، مدیریت، تحلیل و نمایش داده‌های مکانی را از طریق مرورگرهای اینترنتی فراهم می‌آورد. برخلاف سامانه‌های سنتی GIS که نیازمند نصب نرم‌افزارهای تخصصی و دانش فنی بالا بودند، WebGIS با بهره‌گیری از فناوری‌هایی نظیر Geoserver، OpenLayers، Leaflet و TileCache، دسترسی آسان و آنی به داده‌ها را برای طیف وسیعی از کاربران، از شهروندان گرفته تا تصمیم‌گیران شهری، مهیا می‌سازد (Miler et al., 2010).
از مهم‌ترین قابلیت‌های WebGIS می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
نمایش تعاملی نقشه‌ها و لایه‌های اطلاعاتی
-
قابلیت جست‌وجو، فیلتر و تحلیل مکانی داده‌ها
-
امکان ویرایش آنلاین اطلاعات مکانی
-
ارائه خدمات مکان‌محور در بستر موبایل و دسکتاپ
-
اشتراک‌گذاری داده‌ها و نتایج تحلیل‌ها به صورت آنی
نقش WebGIS در فرآیند برنامه‌ریزی شهری
در حوزه‌ی شهرسازی، WebGIS به عنوان یک بستر تحلیلی و مشارکتی شناخته می‌شود که امکان ارزیابی دقیق و به‌روز وضعیت کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی شهرها را فراهم می‌کند. به عنوان مثال، در پژوهشی که توسط Hairudin و همکاران (2025) انجام شد، از WebGIS برای ارزیابی وضعیت فیزیکی ساختمان‌ها بهره گرفته شد و نتایج حاکی از دقت بالا و سرعت مطلوب در تحلیل‌های مقیاس‌محور شهری بود. همچنین، Bendib و همکاران (2016) نیز نشان دادند که طراحی رابط‌های تعاملی مبتنی بر WebGIS می‌تواند موجب ارتقای بهره‌وری مدیریتی و تسهیل فرآیند تصمیم‌گیری در نهادهای محلی گردد.
یکی دیگر از کاربردهای مهم WebGIS، توسعه بسترهای برنامه‌ریزی پایدار شهری است. بر اساس مطالعه‌ای که توسط Salvo و Vitale (2024) انجام شده، طراحی سامانه‌های مبتنی بر WebGIS توانسته است به عنوان ابزاری کارآمد در ارزیابی سناریوهای توسعه شهری، تحلیل پیامدهای محیط‌زیستی، و تبیین استراتژی‌های پایدار نقش‌آفرینی کند.
مزایای WebGIS در مدیریت شهری
WebGIS فراتر از یک ابزار نمایش نقشه است؛ این سامانه یک محیط تصمیم‌یار و مشارکتی فراهم می‌کند که طیف متنوعی از مزایا را برای مدیریت شهری به همراه دارد:
-
افزایش شفافیت و مشارکت عمومی: دسترسی آزاد شهروندان به اطلاعات مکانی از طریق WebGIS، موجب افزایش حس مالکیت اجتماعی، مشارکت در طرح‌های شهری، و کاهش فاصله بین مردم و نهادهای اجرایی می‌شود.
-
بهبود مدیریت دارایی‌های شهری: با استفاده از WebGIS می‌توان وضعیت زیرساخت‌ها، تأسیسات، و دارایی‌های عمومی را به‌صورت دقیق ثبت و نظارت کرد و تصمیم‌های مدیریتی را بر اساس داده‌های واقعی اتخاذ نمود.
-
پشتیبانی از تصمیم‌سازی علمی: با قابلیت تحلیل داده‌های فضایی، WebGIS به تصمیم‌گیرندگان کمک می‌کند تا سناریوهای مختلف توسعه را شبیه‌سازی کرده و گزینه‌های بهینه‌تری انتخاب نمایند.
-
کارایی بالا در بازیابی و اشتراک‌گذاری اطلاعات: داده‌ها در بستر WebGIS به‌صورت مرکزی ذخیره شده و قابل‌دسترسی برای همه‌ی سطوح مدیریتی و کارشناسی هستند که این امر باعث کاهش زمان و هزینه در فرآیندهای برنامه‌ریزی و اجرا می‌شود (Hairudin et al., 2025).
WebGIS؛ مسیری به سوی شهرهای هوشمند
WebGIS به عنوان یک رکن کلیدی در تحقق اهداف smart city تلقی می‌شود. این سامانه با تلفیق داده‌های مکانی و غیرمکانی و ایجاد کانال‌های ارتباطی میان مردم، مدیران، و متخصصان، زیرساختی برای مدیریت داده‌محور و تصمیم‌گیری مشارکتی فراهم می‌کند. شهرهای هوشمند برای برنامه‌ریزی دقیق‌تر، به ابزارهایی نیاز دارند که بتوانند تغییرات فضایی را در زمان واقعی تحلیل کنند و پاسخ‌های به‌موقع ارائه دهند؛ WebGIS دقیقاً چنین بستری را مهیا می‌سازد (Salvo & Vitale, 2024).
از سوی دیگر، استفاده از WebGIS در کنار دیگر پلتفرم‌های دیجیتال شهری (نظیر سامانه‌های حمل‌ونقل آنلاین، پلتفرم‌های گزارش‌گیری محلی، و سامانه‌های مشارکتی شهری) می‌تواند یک چارچوب یکپارچه برای برنامه‌ریزی فراگیر شهری ارائه کند؛ موضوعی که در بسیاری از طرح‌های توسعه پایدار و عدالت‌محور شهری مورد تأکید قرار گرفته است.
WebGIS به عنوان یکی از ابزارهای نوین در عرصه شهرسازی، توانسته است تحولی بنیادین در نحوه‌ی گردآوری، تحلیل، و به‌کارگیری داده‌های مکانی ایجاد کند. این سامانه‌ها، نه‌تنها فرآیند تصمیم‌گیری را تسهیل می‌کنند، بلکه از طریق مشارکت‌پذیری، شفافیت، و کارایی بالا، بنیان‌گذار نسل جدیدی از مدیریت شهری خواهند بود. بهره‌گیری گسترده از WebGIS در نهادهای برنامه‌ریزی شهری، می‌تواند مسیری مطمئن برای دستیابی به شهرهای پایدار، هوشمند، و پاسخگو به نیازهای شهروندان باشد.